𝐏𝐨𝐝𝐳𝐞𝐦𝐧𝐚 𝐬𝐭𝐫𝐚𝐧𝐚 𝐣𝐞𝐯𝐫𝐞𝐣𝐬𝐤𝐞 𝐀𝐦𝐞𝐫𝐢𝐤𝐞

U savremenom javnom prostoru gotovo je nemoguće otvoreno govoriti o jevrejskom kriminalu bez da se to doživi kao napad na jevrejstvo. Dok se o italijanskoj mafiji pišu romani, a o irskim ili ruskim bandama snimaju serije, priča o jevrejskim gangsterima najčešće se izbjegava ili ublažava. Ipak, u temelju američke mafije stoje upravo Jevreji iz istočnoevropskih geta, ljudi koji su u Ameriku donijeli kombinaciju preživljavanja, “spretnosti” i “socijalne inteligencije” — i koji su, u “nedostatku” prilika, te osobine pretvorili u organizovani zločin.

Valovi jevrejskih imigranata koji su između 1880. i 1920. pristizali u Sjedinjene Države bježali su od pogroma u Rusiji, Poljskoj i Ukrajini. U New Yorku su pronašli mir, ali ne i dostojanstvo.

Iz iste društvene matrice iznjedrili su se i rabini i profesori, i sitni prevaranti i ubice. Dok su jedni učili Toru, drugi su učili kako obiti sef.

U tom kontekstu, jevrejski kriminalci nisu bili devijacija svog naroda, nego njegov nusproizvod: mladići koji su “naučili” da u društvu gdje im je “zatvoreno” sve iznad podzemlja, moraju stvoriti vlastiti sistem — onaj ispod.

U svijetu impulsa i noževa, Arnold Rothstein je bio prvi koji je u kriminal unio intelektualni metod. Poznat kao “The Brain”, Rothstein je u prvim decenijama 20. stoljeća postavio temelje onoga što će kasnije postati Cosa Nostra i Syndicate. Njegova genijalnost nije bila u nasilju, već u racionalnosti: shvatio je da se zločin može voditi kao biznis.

On je od uličnih bandi stvorio proto-korporaciju: sistem u kojem su plan, kapital i disciplina važniji od snage. Iako je kasnije postao legenda zbog navodnog „nameštanja“ Svjetske serije 1919, njegov pravi doprinos bio je u strukturi – on je kriminalu dao metod.

Ako je Rothstein bio arhitekta ideje, Meyer Lansky je bio njen sistem inženjer. Odrastao u siromaštvu, okružen predrasudama, Lansky je svoj put našao u svijetu u kojem se inteligencija cijenila samo kad donosi novac. Zvali su ga “Mob’s Accountant”, ali on je bio mnogo više: strateški um koji je povezivao podzemlje sa svijetom legalnih finansija. Lansky je razumio ono što su njegovi učitelji iz geta znali instinktivno — da moć ne leži u oružju, nego u kontroli protoka kapitala.

Njegov sistem — od kockarskih imperija Havane i Vegasa do saveza s Lucianom — bio je laboratorija kriminalne globalizacije. Lansky je hladno izračunavao rizike, prao novac kroz legalne kanale i dokazao da zločin može opstati samo ako se uklopi u poredak, a ne ako mu se suprotstavi.

Benjamin “Bugsy” Siegel bio je lice te nove epohe. Dok je Lansky vodio knjige, Bugsy je gradio fasadu. Njegov projekt Flamingo u pustinji Nevade bio je više od hotela: bio je monument vizije da zločin može izgledati elegantno. Vegas je postao simbol Amerike u kojoj se moral briše pod svjetlima reklama.

Siegelova smrt, službeno nikada razjašnjena, pokazuje i granicu te iluzije: kad kriminal preraste u sistem, ličnost postaje višak.
U tridesetim godinama, jevrejski i italijanski gangovi udružuju se u ono što će postati Syndicate – mafijaški savez koji donosi presude i dijeli teritorije. Njegova “izvršna ruka” bila je Murder Incorporated, mreža ubica iz Brooklyna i Brownsvillea koju su vodili Louis “Lepke” Buchalter i Albert Anastasia.

Njihovi ljudi — Abe “Kid Twist” Reles, Pittsburgh Phil, Mendy Weiss — bili su hladni profesionalci: nisu ubijali iz strasti, nego po ugovoru. Njihova logika nije bila fanatična nego računovodstvena: posao je posao. Procjene govore o hiljade likvidacija — ali važnija od brojke je ideja: nasilje postaje standardizirano. Zločin više nije haos; on ima hijerarhiju, komisiju, protokol.

Dok se italijanska mafija već decenijama opisuje kroz kulturne mitove, priča o jevrejskim gangsterima gurnuta je u fusnote. Razlog nije nedostatak dokaza — nego strah od pogrešnog tumačenja.
Poslije Holokausta, svaka priča o “jevrejskom zlu” postala je politički i moralno rizična. Strah od antijevrejstva (antisemitizma) pretvorio se u auto-cenzuru. Ali historija se ne može dijeliti na “dozvoljene” i “zabranjene” strane. Rothstein, Lansky, Siegel i Buchalter nisu “predstavnici jevrejstva”, nego dokaz da moral nije kolektivna, već individualna kategorija.

Upravo ta činjenica čini ih važnima: ako odbijemo da priznamo da su i Jevreji, poput svih drugih naroda, imali i genijalne umove i hladnokrvne zločince, time ne branimo istinu — nego je osakaćujemo.

Jevrejska mafija nije bila izuzetak nego simptom epohe: dokaz da pamet i disciplina, bez etičkog temelja, mogu služiti i pravdi i zlu. Ona je ogledalo modernog doba u kojem racionalnost ne znači moral, a efikasnost ne znači dobrotu.

Rothstein je prvi razumio da zločin može izgledati kao biznis. Lansky je dokazao da biznis može prikriti zločin. A Murder Inc. je pokazala da se i ubistvo može institucionalizovati.

Ova priča nije o narodu, nego o ljudima. Nije o vjeri, nego o sistemu vrijednosti koji se urušava kad se preživi svaka ideja osim poštenja. Jevrejski gangsteri iz prve polovine 20. stoljeća ostavili su trag koji je oblikovao i američko podzemlje i njegovu percepciju moći.

Zaboravljanjem njih, ne štitimo Jevreje — nego gubimo sposobnost da razlikujemo svetost od inteligencije, i dobrotu od uspjeha. Jer, ako historiju filtriramo kroz emociju straha, a ne kroz istinu, tada i sami postajemo ono što su oni bili: majstori prikrivanja.

Svaka sličnost sa savremenom cionističkom politikom i njenim metodama – sasvim je slučajna, kao i sve u historiji.

E. B. Neretljak